De Grote Oorlog, 1914 - 1918
In de zomer van 1914 is de spanning in Europa zo hoog opgelopen dat een oorlog onafwendbaar is.
De grootmachten van die tijd, Duitsland, Frankrijk en Engeland, hebben zich met hun bondgenoten voorbereid, de aanvalsplannen liggen klaar. Een terroristische aanslag in Servië is de druppel die de emmer doet overlopen.
Hoewel België zich, net als Nederland, neutraal heeft verklaard weerhoudt dat de Duitse keizerlijke troepen er niet van onze zuiderburen te overvallen in augustus 1914. Het aanvalsplan is erop gericht snel Parijs te bereiken, af te rekenen met de Fransen, waarna de aandacht zich op het front in het Oosten, Rusland, en Midden Oosten kan concentreren. Alle partijen rekenen op een korte strijd, hooguit durend tot kerstmis 1914. Maar het loopt anders…
De snelle opmars eindigt in Noord Frankrijk, op enkele tientallen kilometers boven Parijs. De Franse verdediging, gesteund door de Engelsen houdt stand. Zowel de verdedigers als de aanvallers proberen via een omtrekkende beweging in het Westen elkaar alsnog te verslaan, maar ook hier loopt de aanval vast. Er ontstaat een frontlinie die loopt van de Belgische kust, via de stad Ieper naar Noord Frankrijk, langs plaatsen als Albert, Arras, Reims, Verdun tot de Zwitserse grens. Langs deze lijn graven aanvallers en verdedigers zich in, gebruikmakend van een ingenieus stelsel van loopgraven.
De strijdende partijen beschikken allen over kolonieën, en al snel worden de eigen troepen uitgebreid vrijwilligers en “dienstplichtigen” uit landen als India, Marokko, Indochina, Canada en Australie. De oorlog in Europa wordt daarmee een Wereldoorlog.
Er zijn geenTV reportages, geen Internet, laat staan Facebook of andere social media om verslag te doen van de strijd. Men is “thuis” afhankelijk van de verslagen die oorlogscorrespondenten via de post, of, letterlijk, postduif versturen. Snel doen de meest fantastische, en soms gruwelijke verhalen de ronde.
De meeste Britse soldaten waren ongetrainde vrijwilligers die zich enthousiast aanmeldden om aan de strijd deel te nemen. Het avontuur lokte!
Plaatselijke spelers van de voetbalclub, het dartteam, de jaarklas van een studierichting, wijkgenoten..… Ze vormden zogenaamde Pal Battalions (vrienden- bataljons) die na een korte opleiding bij elkaar bleven, met het voordeel dat de jongens elkaar kenden, en voor elkaar door het vuur zouden gaan.
Voortdurend zijn er hevige gevechten, vooral rond Ieper en Verdun, maar uiteindelijk verandert er nagenoeg niets aan het Westelijke Front. Om de impasse te doorbreken besluit het opperbevel een aanval de plaatsen in het gebied boven de Noord Franse rivier de Somme, in de zomer van 1916, de zogenaamde Big Push. Over een frontlinie van slechts 40 kilometer verzamelen zich 100.000 voornamelijk Britse soldaten. Na een aanvalsbombardement van een week, waarin anderhalf miljoen granaten worden afgeschoten, en het tot ontploffen brengen van enorme hoeveelheden explosieven die in de voorafgaande maanden door tunnels onder de Duitse stellingen zijn aangebracht klinkt op zaterdag 1 juli 1916 om 07:30 uur het aanvalssignaal. Dwars door het verwoeste niemandsland moesten de jongens in de richting van de vijandelijke loopgraven lopen, soms met bepakkingen van 30 kilo.
De slag om de Somme
De aanval op die warme zaterdag, 1 juli, mondt uit in een enorm fiasco.
De explosies sloegen enorme kraters, maar de Duitse defensie was niet uitgeschakeld. Het bombardement stopte bovendien een paar minuten te vroeg. Vliegensvlug bemanden de Duitsers hun mitrailleursnesten en loopgraven. Ze namen onmiddellijk de Britten onder vuur die bijna schouder aan schouder in gestaag tempo kwamen aanlopen.
Op die eerste dag sneuvelden 19.240 soldaten, en raakten er ruim 36.000 gewond. Nooit eerder en nooit nadien verloor het Britse leger op één dag zoveel man. Het was verschrikkelijk: door het systeem van Pal Battalions verloren dorps- en wijkgemeenschappen op die dag soms meer dan de helft van hun zonen. Hele stadswijken en sportverenigingen werden zo in diepe rouw gedompeld.
Het gebied van de Somme, juli 2016
100 Jaar na dato is het slagveld overgegaan in een lieflijk landschap, maar de herinnering leeft. Dagelijks bezoeken Britse schoolklassen het gebied, nog steeds worden munitierestanten en wapentuig opgegraven. Je kunt geen 500 meter door het gebied trekken zonder een monument, in de vorm van een begraafplaats of een ander aandenken, tegen te komen. En altijd verzorgd, en tot in de puntjes onderhouden.
foto's: Erika Santinge
Meer informatie over het gebied en de geschiedenis.
Mocht je belangstelling gewekt zijn en je meer willen weten over WOI en in het bijzonder de Slag om de Somme, dan zie je hieronder een aantal boeken staan, die veel informatie geven.
Plots hel het werd (Geert Buelens)
Eind september 1916 werd 'The Battle of the Somme' in de Nederlandse bioscoopzalen vertoond. Het grootste kassucces uit de filmgeschiedenis tot dan toe beloofde beelden van de gelijknamige veldslag uit de Eerste Wereldoorlog die al maanden het nieuws beheerste. Voor het eerst werd getoond hoe het er 'in de eerste vuurlinie' aan toeging. Het was een echte hype. Net als in de geallieerde landen trok de film in het neutrale Nederland veel bezoekers. 'De Telegraaf' vermeldde in zijn recensie welke Nederlandse prominenten uit het kabinet en de legertop voorstellingen hadden bijgewoond. Ook vele, vele duizenden burgers gingen hem zien. In Amsterdam kwam de politie eraan te pas om de massa in bedwang te houden. Dag na dag moesten duizenden kijklustigen teleurgesteld naar huis terugkeren omdat alle voorstellingen uitverkocht waren.
Centraal in 'Plots hel het werd' staat het lange gedicht 'Het verhaal van den provinciaal' van de schrijver/schilder Jacobus van Looy. In dit gedicht beschrijft Van Looy de enorme impact die de film op hem en andere toeschouwers had. Die impact wordt samengebald in de regel 'Plots hel het werd'.
Het boek bevat een editie van de tekst van het gedicht (geschreven in het najaar van 1916) en een aantal toegankelijke artikelen over de achtergrond en betekenis van de teksten en de manier waarop film/beeld door de oorlogvoerende landen werden ingezet als propagandamiddel in Nederland.
De documentaire van Leo van Maaren op de bijgevoegde dvd brengt naast interviews met deskundigen de tekst van het gedicht, gelezen door Krijn ter Braak, samen met enkele originele filmbeelden.
'Net als Van Ostaijen in 'Bezette Stad' presenteerde Jac. van Looy de Eerste Wereldoorlog als een spektakelstuk dat finaal echter niet voor entertainment maar voor onthutsing zorgde.' (Geert Buelens)
De film bij het boek is van regisseur Leo van Maaren. Als regisseur was hij verantwoordelijk voor een aantal literaire en historische documentaires, zoals 'De Bankroet Jazz', 'The Timbertown Follies' (over een revuegezelschap bestaande uit geïnterneerde Britse marinesoldaten tijdens WOI) en 'Hoop op Toekomst', die de situatie van Belgische Vluchtelingen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog behandelt.
Levende herinnering (door C. Brants en K.Brants)
Het boek bevat mooie, royaal afgedrukte kleurenfoto's van Marius van Leeuwen, met veel bekende en onbekende sporen van de oorlog: begraafplaatsen, monumenten, museale verzamelingen, resten van loopgraven, herdenkingen. Het is de auteurs te doen om hetgeen de beelden representeren: het zinloos sterven van een generatie jonge mannen, het verdriet van nabestaanden. De tekst geeft een tamelijk compleet beeld van hoe de oorlog in het collectieve geheugen voortleeft. Na een inleiding over het krijgsverloop komt het slagveldtoerisme vroeger en nu aan bod; manieren van begraven; lokale monumenten (m.n. in Frankrijk); de littekens in het Franse en Vlaamse landschap; rituelen bij herdenkingen, de oorlog in museum, boek en film. Een mooi verzorgde uitgave voor een breed publiek.
Slagvelden 1914-1918
Naar aanleiding van de 100ste verjaardag van het uitbreken van de Grote Oorlog voert deze nieuwe gids over het front in Vlaanderen, Henegouwen en Noord-Frankrijk u mee naar de plaatsen waar WOI werd uitgevochten. Deze gids biedt - kaarten, beeldmateriaal en beklijvende getuigenissen van 100 jaar geleden; - nooit eerder uitgegeven autoroutes en wandelingen om het vroegere oorlogsgebied te verkennen; - nieuwe kaarten en actuele foto's van de huidige toestand van de slagvelden van destijds; - een uitgekiende selectie van hotels en restaurants en heel wat praktische informatie om uw vakantie tot in de puntjes voor te bereiden.
Velden van Weleer (door C.Brants en K.Brants)
Dit boek is allereerst een reisgids naar de frontlijn van de Eerste Wereldoorlog (Zuid-België, Noord-Frankrijk). Per stad, rivier, heuvel etc. wordt een reconstructie van die oorlog gemaakt. Chemische wapens, tanks en vliegtuigen werden voor het eerst gebruikt maar noch de taktiek, noch de mentaliteit was toegesneden op de massaliteit van de moderne oorlog. Deze gids laat het allemaal zien: de kraters van de miljoenen bommen, de vernielde dorpen en steden, de restanten van de loopgraven, musea en natuurlijk de indrukwekkende oorlogsgraven. Aan de hand van overzichtelijke kaartjes en routebeschrijvingen wordt de lezer van gebied naar gebied rondgeleid (met plaatsnaamregister). In de tweede plaats is dit een geschiedenisboek, waarin ook plaats is voor brieffragmenten, citaten uit boeken van de vele schrijvers die aan het front hebben gestreden en talrijke foto's. Te samen met de zeer toegankelijke achtergrondinformatie wordt de lezer op een heel bijzondere manier meegenomen naar het front van de 'grote oorlog'.
